Cũng như các loại vi rút khác, SARS-CoV-2 liên tục tiến hóa do sự biến đổi trong bộ gen, tạo ra các biến chủng và biến thể. Biến thể XBB.1.16 được phát hiện gần đây là tác nhân gây gia tăng tình trạng lây nhiễm ở một số nước Châu Á. May mắn, biến thể mới này chưa ghi nhận làm gia tăng tình trạng nghiêm trọng của bệnh. Mặc dù vậy, các chuyên gia vẫn không hạ mức cảnh báo và kêu gọi mọi người tuân thủ các biện pháp chống COVID-19.
Tìm hiểu về biến thể (variant) và biến chủng (mutant)
Những thay đổi về bản chất trên bộ gen được gọi là biến thể, những biến thể này sẽ còn có những biến đổi trước khi ổn định để trở thành biến chủng mới. Sau khi bộ gen vi sinh vật biến đổi đến mức độ có những biểu hiện cụ thể, rõ ràng khác so với chủng ban đầu thì gọi là “biến chủng”. Lúc này, vi sinh vật đã có những thay đổi trên bộ gen và hình thành một chủng mới khác với chủng ban đầu.
Có những biến thể làm cho vi rút lây lan khó hơn hay thậm chí là chết yểu nhưng những biến thể giúp vi rút xâm nhập và lây lan nhanh hơn. Biến thể dạng này sẽ tồn tại và dần dần thay thế các chủng vi rútban đầu. Hiện nay Omicron là biến chủng đang lưu hành phổ biến của SARS-CoV-2. Chủng Omicron có nhiều biến thể khác nhau đã đươc phát hiện. Có 1 biến thể được Tổ chức Y tế Thế giới xếp loại là biến thể đáng quan tâm là XBB.1.5.
Cách phân loại các biến thể
Các biến thể của SARS-CoV-2 được phân thành 4 loại: Biến thể đáng quan tâm (Variant of interest), biến thể đáng lo ngại (variant of concern), biến thể được theo dõi (Variants being monitored - UMs), biến thể gây hậu quả nghiêm trọng (Variant of high consequence- VOHC).
Các biến thể đáng quan tâm (VOI) và các biến thể được theo dõi (VUMs) của virus SARS-CoV-2
Theo báo cáo hàng tuần của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) về thông tin dịch tễ của COVID-19 [5], trên toàn Thế giới, từ ngày 13/3/2023-9/4/2023 (28 ngày), đã ghi nhận 49.809 biến thể của SARS-CoV-2. Hiện nay, WHO đang theo dõi 1 biến thể đáng quan tâm (VOI) là XBB.1.5, và 7 biến thể được theo dõi (VUMs) và các dòng biến thể của chúng.
Trên toàn cầu, XBB.1.5 đã được phát hiện tại 95 quốc gia và vẫn là biến thể phổ biến nhất, chiếm tỷ lệ gần 48% trong tuần 12. Tỷ lệ này tăng so với 40% trong tuần 8 của năm 2023. Trong khoảng thời gian từ ngày 11/2/2023-12/3/2023, 70 quốc gia đã phát hiện được XBB.1.5. Tỷ lệ phổ biến của XBB.1.5 đã vượt quá 50% ở 11 quốc gia.
Tại TP.HCM, sau khi tiến hành giải trình tự gen SARS-CoV-2 từ các bệnh nhân dương tính trong giai đoạn từ ngày 11/01/2023 đến 20/03/2023, đã ghi nhận 1 mẫu là biến thể XBB.1.5. Như vậy biến thể đang phổ biến trên thế giới hiện nay đã xuất hiện tại TP.HCM. Ngày 14/4 vừa qua Bộ y tế cũng đã có thông báo biến thể XBB.1.5 xuất hiện tại Việt Nam qua kết quả giải trình tự gen tại TP..HCM.
Hiện nay chưa có báo cáo từ phòng thí nghiệm hay từ các nước trên Thế giới thể hiện mối liên quan của các chủng trong VOI và VUM với tình trạng bệnh nặng hơn của COVID-19 trên toàn cầu. Một nghiên cứu trong phòng thí nghiệm gần đây về XBB.1.16 cho thấy biến thể này có tốc độ tăng trưởng cao hơn so với XBB và XBB.1.5. Tuy nhiên, đặc tính xâm chiếm hệ miễn dịch của chúng vẫn giống nhau [3].
Ảnh: Số lượng các quốc gia báo cáo các chủng trong VOI và VUMs, và tỷ lệ phổ biến của chúng từ tuần 8 đến tuần 12.
Tình hình COVID-19 tại Châu Á
Khu vực Châu Á báo cáo hơn 80.000 ca nhiễm mới, tăng gần 6 lần so với 28 ngày trước đó. 7/11 quốc gia (64%) có dữ liệu cho thấy số ca mắc mới tăng từ 20% trở lên, với tỷ lệ tăng nhiều nhất được báo cáo ở Nepal, Ấn Độ và Maldives [2].
Số ca mắc mới cao nhất được báo cáo từ Ấn Độ (66.124 ca mới; 4,8 ca mới/100.000 dân; tăng 937%), Indonesia (12.101 ca mới; 4,4 ca mới/100.000 dân; tăng 93%) và Thái Lan (663 ca mới; <1 ca mới/100.000 dân; giảm 2%) [2]. Số ca tử vong mới trong 28 ngày tại khu vực tăng gấp 2 lần so với giai đoạn 28 ngày trước đó, với 309 ca tử vong được báo cáo. Số ca tử vong mới cao nhất được báo cáo từ Ấn Độ Indonesia và Thái Lan [2]. Sự gia tăng này liên quan đến sự gia tăng số ca mắc bệnh.
Ảnh: Tình hình dịch bệnh tại Châu Á
Biến thể XBB.1.16 ở Ấn Độ
WHO đã bổ sung biến thể XBB.1.16 trong danh sách VUM từ ngày 22/3/2023, đã được phát hiện ở hơn 20 quốc gia và đang góp phần vào làn sóng tăng cao gần đây của các ca COVID-19 tại Ấn Độ. Số ca nhiễm COVID-19 hàng ngày ở Ấn Độ đã tăng lên 10.000 ca. Tỷ lệ dương tính hàng ngày ở Ấn Độ hiện là 4,2%.
Theo WHO, tính đến ngày 27 tháng 3 năm 2023, đã có tổng cộng 712 chuỗi gen XBB.1.16 được phát hiện ở 21 quốc gia. Một điều may mắn là cho đến nay, các báo cáo không cho thấy sự tăng lên về số người nhập viện, số người chuyển vào khoa chăm sóc tích cực hoặc tử vong do XBB.1.16.
Hơn nữa, hiện tại không có báo cáo nghiên cứu về tình trạng nghiêm trọng của COVID-19 do XBB.1.16 gây ra. Mặc dù vậy, các chuyên gia sức khỏe vẫn không hạ mức cảnh báo đối với bệnh COVID-19 này và kêu gọi mọi người giữ an toàn và tuân thủ các biện pháp chống COVID-19 [1].
Tài liệu tham khảo
1. But we still need to avoid it... (2023), The Times of India accessed 18 April 2023, from https://timesofindia.indiatimes.com/life-style/health-fitness/health-news/covid-xbb-1-16-nicknamed-as-arcturus-is-spreading-faster-than-its-ancestral-variants-know-more/photostory/99482873.cms?picid=99482896
2. COVID-19 (2023), accessed 18 April 2023, from https://www.who.int/southeastasia/outbreaks-and-emergencies/covid-19.
3. Daichi Yamasoba, Keiya Uriu, Arnon Plianchaisuk, et al (2023), "Virological characteristics of the SARS-CoV-2 Omicron XBB.1.16 variant", bioRxiv.
4. Tenforde MW, Self WH, Gaglani M, Ginde AA, Douin DJ, Talbot HK, et al (2021-2022), "Effectiveness of mRNA Vaccination in Preventing COVID-19-Associated Invasive Mechanical Ventilation and Death – United States", MMWR Morb Mortal Wkly Rep 2022. 71(12), pp. 459-465.
5. WHO (2023), Weekly epidemiological update on COVID-19 - 13 April 2023, accessed 18 April 2023, from https://www.who.int/publications/m/item/weekly-epidemiological-update-on-covid-19---13-april-2023
6. Xue, Feng-Xia and Shen, Kun-Ling (2021), "COVID-19 in children and the importance of COVID-19 vaccination", World Journal of Pediatrics. 17(5), pp. 462-466.
7. Callaway, E (2021), "COVID vaccine boosters: the most important questions", Nature. 596(7871), pp. 178–180.
8. CDC (2022), "Impact of Vaccination on Risk of COVID-19–Related Mortality".
9. J, Oliver (2022), "Global impact of the first year of COVID-19 vaccination: a mathematical modelling study".
10. P.Oran, Daniel (2021), "The Crucial Vaccine Benefit We’re Not Talking about Enough", Scientific American.
11. WHO, "vaccine efficacy, effectiveness and protection ".
12. Soiza, R. L., Scicluna, C., and Thomson, E. C. (2021), "Efficacy and safety of COVID-19 vaccines in older people", Age Ageing. 50(2), pp. 279-283.